Με αφορμή τον πόλεμο της Ρωσίας ενάντια στην Ουκρανία, δημοσιεύουμε και σήμερα το ακόλουθο κείμενο που πρωτοδημοσιεύτηκε στις Κριτικοβιβλιογραφικές σελίδες, θεωρητικο-πληροφοριακή μορφωτική έκδοση των Εκδόσεων Παντελόγλου στις 11 Απριλίου του 1999 και διατηρεί την επικαιρότητά του, όσο διατηρούν την επικαιρότητά τους και τα πολεμικά ενδεχόμενα.
«Κάθε πρωί, κάθε μεσημέρι, κάθε βράδυ από τα τυπογραφικά πιεστήρια, από τα τηλεγραφικά σύρματα από τα κύματα του αιθέρα, σκορπίζεται στους λαούς το φρικτό μήνυμα: Έρχεται ο πόλεμος!
Και συνάμα από τα ίδια πιεστήρια με τις εφημερίδες, τα περιοδικά, τα βιβλία, αναμετριέται η συμφορά που πλακώνει, δείχνουνται και αναριθμούνται τα τρομερά όπλα της καταστροφής, οι κατακλυσμοί του πυρωμένου σίδερου και της φωτιάς που πρόκειται να εξοντώσουν εκατομμύρια ανθρώπους … Παλληκάρια απάνω στον ανθό της νιότης, μα και άντρες και γέροι και νέες κοπέλες και γυναίκες και παιδιά και μωρά στις κούνιες τους ακόμη, σημαδεύουνται από φριχτό θάνατο με ατσάλι, με μολύβι καφτό, με φωτιά, με αέρια αποπνιχτικά … Πολιτείες που σήμερα ξεχειλίζουν από ζωή, κίνηση, χαρά και ομορφιά, ιδρύματα επιστημονικά, πανεπιστήμια, εργαστήρια, βιβλιοθήκες, θέατρα, μουσεία, μνημεία καλλιτεχνικά, όλα τα έργα του δημιουργικού ανθρώπινου μόχτου, πρόκειται να γίνουνε μαύρα χαλάσματα και στάχτη.
Η πείνα, η δίψα, το ξεσπίτωμα, η προσφυγιά, το κρύο, η αρρώστεια, η ορφάνια, η εξαθλίωση, όλη η μαύρη και φριχτή συνοδεία του πολέμου, ακολουθεί ξοπίσω. …
Και αναρωτιούνται οι λαοί, γιατί τους μέλλεται η σκοτεινή τούτη μοίρα; … Γιατί έγιναν καπνός όλα τα όνειρα για την ειρήνη; … Ποιοι θα δώσουν απάντηση σε τούτα τα ερωτηματικά; Οι φιλόσοφοι, οι κοινωνιολόγοι, οι πολιτικοί αρχηγοί, οι δημοσιογράφοι ή οι πολιτικοί;
Οι εκπρόσωποι των λαών, οι πνευματικοί οδηγοί τους, οι πολιτικοί ηγέτες τους νιώθουνε την ανάγκη να μιλήσουν, να εξηγήσουν, να δικαιολογήσουν αυτό που πρόκειται να γίνει. Μα τα λόγια τους, οι δικαιολογίες τους, οι εξηγήσεις τους υπαγορεύονται από χίλιους κρυφούς υπολογισμούς και από σκοτεινά συμφέροντα και προθέσεις.
Οι λαοί όμως έμαθαν άραγες να είναι δύσπιστοι; Οι λαοί πρέπει να κατανοήσουν. Η σωτηρία, αν υπάρχει, βρίσκεται στο να νιώσουνε καλά οι λαοί τα αληθινά αίτια της απαίσιας συμφοράς που πρόκειται πάλι να ξεσπάσει. …
Έχει χρέος ο καθένας και περισσότερο απ’ όλους οι πρωτοπόροι καθοδηγητές των λαϊκών μαζών, να νιώσουνε βαθειά τις αιτίες και να τις συνειδητοποιήσουνε στον εαυτό τους και στους άλλους. Γιατί απ’ αυτή τη συνειδητοποίηση μπορεί ίσως να πηγάσει μια μέρα η ριζική εκείνη αλλαγή που μπορεί να σταματήσει για πάντα ετούτο το κακό. …
Μα είνε τέτοια η σύγχυση που κυριαρχεί, είνε τέτοιο το σκοτάδι που βασιλεύει στην σκέψη και κείνων ακόμη που με κάποια ειλικρίνεια και με αγανάχτηση και πόνο προσπαθούνε ν’ απαντήσουνε σ’ αυτό, όπου πραγματικά η μεγάλη μάζα των λαών, αυτοί οι μελλοθάνατοι, που λαχταρούνε την καθοδήγηση και μιαν ελπίδα, δε βλέπουνε πουθενά φως.
Ας προσπαθήσουμε στην σύγχυση αυτή να βάλουμε κάποια τάξη, να επισκοπήσουμε τις τυπικότερες αιτιολογίες για τον πόλεμο που έρχεται, τις σκόπιμες αοριστολογίες, τις υστερόβουλες εξηγήσεις, τα παραπλανητικά συνθήματα και μερικές από τις σπουδαιόφανες ερμηνείες που προσφέρουν στους λαούς των οι σημερινοί αρχηγοί τους, θεληματικοί ή άθελοι παραπλανητές.»
●
Μ’ αυτά τα λόγια ξεκινά το εξαιρετικά διαφωτιστικό και γι’ αυτό πολύ χρήσιμο στους φίλους της ειρήνης βιβλίο του Η Τριλογία του Πολέμου ο εκ Σμύρνης Δάσκαλος του Γένους Δημήτρης Γληνός.
Και συνεχίζει εξετάζοντας 1) την άποψη για τον «παραλογισμό» του πολέμου 2) την άποψη κατά την οποία ο πόλεμος εξαρτάται και καθορίζεται από την πνευματική και ηθική ποιότητα, από τις αρετές και τα ελαττώματα αυτών που κυβερνάνε τους λαούς 3) την άποψη για το ανήθικον του πολέμου και τις επιταγές της ηθικής συνείδησης 4) την ιδεαλιστική εξιδανικευτική άποψη για τον πόλεμο 5) την εθνικιστική άποψη για τον πόλεμο 6) την βιολογική φυλετική άποψη για τον πόλεμο 7) την άποψη πως ο πόλεμος είναι η μορφή της πάλης των πολιτισμών 8) την δημογραφική και μαλθουσιανική άποψη για τον πόλεμο 9) την καπιταλιστική οικονομική άποψη για τον πόλεμο 10) την γεωπολιτική άποψη για τον πόλεμο, και τέλος 11) την κοινωνιολογική άποψη για τον πόλεμο.
Κλείνει έτσι το Α’ μέρος του βιβλίου Η Τριλογία του Πολέμου του κορυφαίου πνευματικού ανθρώπου και εξαιρετικά σημαντικού κοινωνικοπολιτικού παράγοντα της Ελλάδας Δημήτρη Γληνού, το όλο έργο του οποίου πολλά, κατά την γνώμη μου, θα μπορούσε να προσφέρει μελετώμενο και υιοθετούμενο από τις δυνάμεις της γραμμής των πρόσω και σε πανευρωπαϊκό και σε παγκόσμιο επίπεδο.
Το Β’ μέρος του βιβλίου Η Τριλογία του Πολέμου συγκροτούν 9 κεφάλαια· τα 8 από αυτά τα αποτελούν 35 παράγραφοι εν συνόλω· ιδού αυτές: 1) Η αγωνία της σημερινής στιγμής 2) Το μυστήριο του φυσικού κόσμου 3) Το μυστήριο του κοινωνικού κόσμου 4) Πώς γεννήθηκε η κοινωνιολογική σκέψη μέσα στην ιστορία 5) Νέα κοινωνία, νέα σκέψη 6) Νέοι ανταγωνισμοί και νέοι στοχασμοί 7) Η ανάπτυξη της ιστορικής επιστήμης 8) Τα προβλήματα της ιστορικής γνώσης 9) Οι κοινωνικές επιστήμες 10) Οντολογικές και δεοντολογικές κοινωνικές επιστήμες 11) Τα προβλήματα των κοινωνικών επιστημών 12) Η φιλοσοφία του ιστορικού γίγνεσθαι 13) Η επιστήμη του κοινωνικού γίγνεσθαι και τα προβλήματά της 14) Τι είναι κοινωνική ιδεολογία 15) Η διάσπαση της κοινωνικής ιδεολογίας 16) «Εκάς οι βέβηλοι» 17) Η γέννηση της σοσιαλιστικής ιδεολογίας 18) Η διαμόρφωση της σοσιαλιστικής ιδεολογίας από τον Μαρξ και τον Ένγκελς 19) Τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα της σοσιαλιστικής ιδεολογίας 20) Τα τρία στάδια της κεφαλαιοκρατικής οικονομίας. Το εμπορικό στάδιο 21) Το βιομηχανικό στάδιο της καπιταλιστικής οικονομίας 22) Ο αστικοδημοκρατικός πολιτισμός 23) Το ιμπεριαλιστικό στάδιο του καπιταλισμού και ο κλονισμός της καπιταλιστικής οικονομίας και της αστικής κυριαρχίας 24) Η γέννηση του φασισμού 25) Η οικονομική βάση του φασισμού 26) Το οργανωτικό εποικοδόμημα του φασισμού 27) Το πνευματικό εποικοδόμημα του φασισμού 28) Μια τεράστια θεληματική σύγχυση 29) Τα μορφικά γνωρίσματα της φασιστικής «ιδεολογίας» 30) Το περιεχόμενο της φασιστικής «ιδεολογίας». Ο φασισμός, η πατρίδα και η φυλή 31) Ο φασισμός και η «οικογένεια» 32) Ο φασισμός και η θρησκεία 33) Ο φασισμός και η φιλοσοφία και η επιστήμη 34) Ο φασισμός και η τέχνη 35) Ο γενικός χαρακτήρας της φασιστικής «ιδεολογίας».
Το 9ο κεφάλαιο του Β’ μέρους του βιβλίου Η Τριλογία του Πολέμου αναφέρεται στην Κοινωνιολογική Μέθοδο, παρέμεινε ωστόσο ημιτελές· το χειρόγραφο του Δημήτρη Γληνού σταματά με τούτα τα λόγια: «Ας στραφούμε λοιπόν στην εξέταση της διαλεχτικής μεθοδικής και ας κοιτάξουμε και την γνωσιολογική βάση της και τα κύρια δεδομένα της και ας δοκιμάσουμε αν μας βοηθεί να βγούμε από το χάος. Αυτή άλλως τε μας βοήθησε και ως ετούτη τη στιγμή για να θέσουμε το πρόβλημα και να ξεκαθαρίσουμε τα δεδομένα του».
Το Γ’ μέρος του βιβλίου του Η Τριλογία του Πολέμου ο Δημήτρης Γληνός μας το άφησε εν σχεδιαγράμματι και με το ακόλουθο μότο: «Θα μετατρέψουνε τα σπαθιά τους σε αλέτρια και τις λόγχες τους σε δρεπάνια. Κανένας λαός δεν θα σηκώσει το σπαθί του ενάντια στον άλλο και δεν θα γνωρίζουν πια τον πόλεμο» (Παλαιά Διαθήκη, Ησαΐας 2, 4 πρβλ. και Ησ. 11 και 56).
Σε 3 παραγράφους θα εκτείνονταν η σκέψη του Δημήτρη Γληνού στα εισαγωγικά του Γ’ μέρους του βιβλίου του Η Τριλογία του Πολέμου· ιδού αυτές: 1) Η προαιώνια λαχτάρα του ανθρώπου. Ειρήνη 2) Το όνειρο της ειρήνης στην διάνοια των προφητών, των πολιτικών, των στοχαστών 3) Η φιλοσοφία της ειρήνης – Ο φιλειρηνισμός – Η Κοινωνία των Εθνών …
Σε σειρά παραγράφων διαρθρωμένων υπό τους τίτλους 1) Ιστορική Διαδρομή 2) Προβλήματα Αρχής 3) Πόλεμος και Ειρήνη και επί Γης Ειρήνη, σωρεία ζητημάτων θα διαπραγματευόταν ακολούθως ο Δημήτρης Γληνός, ως προκύπτει και από το εν σχεδιαγράμματι Γ’ μέρος του βιβλίου του Η Τριλογία του Πολέμου.
●
Η Τριλογία του Πολέμου του Δημήτρη Γληνού, έργο ανεκτίμητης αξίας, έχω την γνώμη πως πρέπει ν’ αποτελεί ουσιώδες στοιχείο της πνευματικής οπλοσκευής των μαχητών της ειρήνης και της κοινωνικής προόδου στην Ελλάδα, στην Ευρώπη, στον κόσμο ολόκληρο· και είναι γι’ αυτό που με αιφνιδίασαν δυσάρεστα εκείνοι που, της γραμμής των πρόσω υποτίθεται, πρότειναν και ξαναπρότειναν τις προπασχαλινές μέρες του φετεινού Απρίλη [1999] σ’ όλους τους αναγνώστες τους, προς μελέτη, βιβλιογραφία για τα Βαλκάνια, τον ιμπεριαλισμό και τον πόλεμο που δεν περιλαμβάνει το βιβλίο του Δημήτρη Γληνού Η Τριλογία του Πολέμου, ένα βιβλίο που συν τοις άλλοις το διαπερνά η θέση: «Κάθε … διαρρύθμιση ή συμφωνία που διατηρεί ανεξέλεγκτο το εκμεταλλευτικό σύστημα και την οικονομία του κέρδους, της οικειοποίησης της υπεραξίας …, διατηρεί τα σπέρματα των ανταγωνισμών και των πολέμων, της βίας και της αρπαγής, της τυραννίας και της βαρβαρότητας. Κάθε … διαρρύθμιση ή συμφωνία απάνω στην βάση της εκμεταλλευτικής οικονομίας δεν μπορεί παρά να είνε προσωρινή ανακωχή, προπαρασκευή νέων πολέμων και αγώνων. Ειρήνη δεν θα υπάρχει παρά πόλεμος και προετοιμασία πολέμου, πόλεμος με κανόνια και πόλεμος οικονομικός, πόλεμος κηρυγμένος και πόλεμος ακήρυχτος. Τα όνειρα των ειρηνιστών θα μείνουν όνειρα όσο δεν προσανατολιστούν σε τούτη την ανελέητη πραγματικότητα και οι λαοί που δεν θέλουν ν’ αλληλοσφάζουνται, που αγαπούνε την ζωή και θέλουν να την χαίρουνται σαν το ύψιστο αγαθό, πρέπει να ξαίρουνε, πρέπει να ιδούν καθαρά, ποιος είνε ο μόνος δρόμος της σωτηρίας και να μην παραπλανιούνται από καμμιά πλευρά».
●
Κατ’ αντίθεση όμως της τέτοιας μεταχείρισης του βιβλίου του Δημήτρη Γληνού Η Τριλογία του Πολέμου ας δούμε εδώ τη γνώμη γι’ αυτό το βιβλίο και τον συγγραφέα του ενός όχι μόνο κορυφαίου πνευματικού ανθρώπου αλλά και εξαιρετικά σημαντικού κοινωνικοπολιτικού παράγοντα τιμημένου με το βραβείο Λένιν για την Ειρήνη, του ποιητή Κώστα Βάρναλη.
«… την ώρα που ο παλιός κόσμος τα παράτησε όλα κ’ ένα μονάχα πράγμα στοχάζεται και ετοιμάζει: τον πόλεμο, δεν μπορούσε να εκδοθεί βιβλίο πιο χρήσιμο και διαφωτιστικό για τους φίλους της ειρήνης και της προκοπής της ανθρωπότητας από την Τριλογία του Πολέμου του σοφού κι αξέχαστου Δασκάλου και Αγωνιστή, του Δημήτρη Γληνού.
Μέσα στην πνευματική σύγχυση που σκόπιμα την δημιουργούνε με τα όργανά τους οι υπεύθυνοι· μέσα στο πλήθος των ανόητων και πλανερών θεωριών που ζητάνε να δικαιολογήσουνε τον πόλεμο σαν «αναγκαίον κακόν» ή «αναγκαίον αγαθόν» η λαγαρή η επιστημονική και τίμια σκέψη του Δασκάλου φωτίζει το πρόβλημα απ’ όλες τις πλευρές και δείχνει τον σωστό δρόμο της σωτηρίας από την Καταστροφή.
Το βιβλίο του τόγραψε ο Δάσκαλος εξορισμένος στην Σαντορίνη, στις παραμονές του β’ παγκόσμιου πολέμου, στα 1938. Είναι τόσο ζωντανό κι αληθινό, που νομίζει κανείς πως «ο πόλεμος που έρχεται» δεν είναι ο χτεσινός που ήρθε παρά ο αυριανός που ετοιμάζεται να ρθεί.
Η Τριλογία του Πολέμου είναι μοναδικό βιβλίο στην ιστορία της ελληνικής Σκέψης. Μοναδικό για την επιστημοσύνη του, την τετράγωνη λογική του, τον ρεαλισμό του και την διαλεχτική του: την διαλεχτική του ιστορικού υλισμού, που έξω απ’ αυτόν καμμιά γνώση των κοινωνικών φαινομένων δεν είναι μπορετή.
Ξετινάζοντας με την σειρά τους μια-μια όλες τις ερμηνείες του πολέμου … και κατεβάζοντας το θέμα από την σφαίρα των αυθαιρέτων κι απατηλών εννοιών στο έδαφος της επιστήμης, ξεχωρίζει τις πραγματικές αιτίες που γεννούνε και διαιωνίζουνε το κακό κι’ αποδείχνει πως μήτε «μυστήριον» είναι μήτε κι αναπόφευχτο. Αλλά κανένας άλλος τρόπος δεν υπάρχει ν’ αποτραπεί το κακό, κανένας άλλος από την αλλαγή των αντικειμενικών όρων της κοινωνικής συμβιώσεως: δηλαδή με την κατάργηση της ταξικής κοινωνίας, που δεν μπορεί μήτε να διατηρήσει μήτε να μεγαλώνει την κυριαρχία της απάνω στους λαούς παρά με τον ακατάπαυτον πόλεμο.
Η οξύτητα, το βάθος, η σιγουριά της σκέψης του Δασκάλου· η αξιωσύνη του ν’ απλουστεύει τα μπερδεμένα ζητήματα· η αναλυτική και συνθετική του μαεστρία κι η επιγραμματικότητα του ύφους του κάνουνε τον λόγο του και να πείθει και να γοητεύει. Ο Γληνός δεν είναι μονάχα μεγάλος Επιστήμονας, και μεγάλος Δάσκαλος, είτανε και μεγάλος τεχνίτης. Αλλά περ’ απ’ όλ’ αυτά· είτανε και μεγάλος άνθρωπος της δράσης, δεν του έφτανε να ξέρει το σωστό, να το διδάσκει και να το διατυπώνει τέλεια παρά κι αγωνιζότανε να το πραγματοποιήσει. …
Εδώ πρέπει να προσθέσουμε μιαν άλλη αρετή του Δασκάλου. Την αρετή του Αγορητή. Αν τα γραφτά του έχουνε το χάρισμα του ισορροπημένου λόγου των κλασσικών κειμένων («Η αιτία να μην παράγει μήτε περισσότερο μήτε λιγότερο αποτέλεσμα απ’ όσο περιέχει»), ο προφορικός του λόγος άστραφτε όλος από την φλόγα και το πάθος της πίστης και της αλήθειας.
Αλλά για να συμπληρώσουμε το σκίτσο του Δασκάλου και Φίλου, ό,τι τον έκαμνε αναμφισβήτητον οδηγό ψυχών και έργων είταν η δύναμη της προσωπικότητάς του. Η παρουσία του, σε κάθε περίσταση, αποτελούσε εγγύηση της νίκης του σωστού.
Όσοι τον ακούσανε σαν Δάσκαλο, είτε στα επίσημα ιδρύματα είτε στ’ ανεπίσημα (της εξορίας!), άθελά τους πήγαινε η σκέψη τους στα λίγα επιγραμματικά που λέει ο Θουκυδίδης για τον Περικλή, που τον ορίζει άξιον «γνώναι τα βέλτιστα και ερμηνεύσαι αυτά», δηλαδή άξιον να καταλαβαίνει το σωστό και να το εξηγεί.
Κι’ αυτό το χάρισμα τόχε με το παραπάνου ο Δάσκαλος. Και το χάρισμα τούτο τόχει επίσης με το παραπάνου και το μνημειακό τούτο βιβλίο του.»
Κώστας Π. Παντελόγλου
