Πέρασαν εκατό χρόνια απ’ τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922 και η γνώση για τους ανθρώπους της Μικρασίας παραμένει σχετικά περιορισμένη και μέσα στον ακαδημαϊκό κύκλο. Αν διατρέξει κανείς την πληθώρα των εκδηλώσεων της περασμένης επετειακής χρονιάς, θα βρει να υπερεκπροσωπούνται δύο κατηγορίες: Η ενασχόληση με τις εκτιμήσεις για τα πολεμικά γεγονότα του ελληνοτουρκικού πολέμου 1919-22, στο επίπεδο της επίσημης ιστορίας, και η ενασχόληση με το μετανοσταλγικό πλαίσιο των “χαμένων πατρίδων”, με διακυμάνσεις που ξεκινούν απ’ τα (πολίτικα) σουτζουκάκια της γιαγιάς μέχρι την (πολιτική) Κόκκινη Μηλιά και τις θεωρίες της.
Προφανώς κι αυτά έχουν μια κάποια σημασία (ειδικά μάλιστα η αποτίμηση του πρώτου σκέλους), αλλά λείπει κάτι εξίσου σημαντικό: Η συζήτηση για το τι υπήρξαν οι πρόσφυγες στην ελληνική κοινωνία, τι απομένει απ’ την ειδική τους ταυτότητα στους σημερινούς τους απογόνους και, βέβαια, ποια ίχνη άφησαν αυτοί, οι ριγμένοι της ιστορίας, στα εδάφη που σήμερα διαβιούμε.
Σε αυτή την κατεύθυνση υπήρξαν ορισμένες αξιοσημείωτες πρωτοβουλίες, μία εκ των οποίων θα ολοκληρώθηκε πριν λίγες ημέρες και είχε μικρή διάρκεια και ορατότητα, παρά τη σημασία της.
Αναφερόμαστε στη φωτογραφική έκθεση απ’ το αρχείο του ομότιμου καθηγητή του Τεχνολογικού Πανεπιστημίου του Ντελφτ της Ολλανδίας Αλέξανδρου Τζώνη και της διαχρονικής συνεργάτριας και συζύγου του Liane Lefaivre. Η έκθεση πραγματοποιήθηκε στο Καναδικό Ινστιτούτο της Αθήνας και είχε τίτλο “Παράγκες: Καταστροφή και Δημιουργία”. Περιλάμβανε φωτογραφίες που τράβηξε ο Τζώνης στον συνοικισμό των Ιλισίων από τα τέλη της δεκαετίας του ’50.
Ορισμένες απ’ αυτές τις φωτογραφίες του “Αρχείου Αλέξανδρου Τζώνη και Liane Lefaivre” δόθηκαν στον τύπο και τις δανειζόμαστε κι εμείς για να υπενθυμίσουμε, μαζί με τους υπεύθυνους της έκθεσης, ένα δείγμα τρόπων ζωής που, κατά κάποιον τρόπο έθεταν και θέτουν στην πράξη σε αμφισβήτηση τον σχεδιασμό (ένα ζήτημα που έχει απασχολήσει τους Τζώνη και Lefaivre στην ακαδημαϊκή τους πορεία, με την εισαγωγή της έννοιας του “κριτικού τοπικισμού” στον σχεδιασμό απ’ τη δεκαετία του ’70). Όπως σημειώνεται σε σχετικό άρθρο της Καθημερινής για την έκθεση, ο Τζώνης με τη Lefaivre “[ε]πισκεπτόταν τακτικά τις παράγκες, δεν έπαψε να αναζητά τεκμήρια και επί δεκαετίες […] εξακολουθούσε να τις ερευνά ως τρόπο βιώσιμης και κοινωνικής προσέγγισης της κατασκευής”.
Σε κάθε περίπτωση, πέρα απ’ τα σημαντικά θεωρητικά ζητήματα που έχουν επεξεργαστεί οι Τζώνης-Lefaivre και ξεφεύγουν απ’ τα όρια αυτού του άρθρου, θα ήταν χρήσιμο αυτές οι φωτογραφίες να βρουν τον δρόμο τους προς μία έκδοση, αλλά και η έκθεση να περιοδεύσει και αλλού.
Αν υπήρχε πνεύμα αναζήτησης της προσφυγικής ταυτότητας και του νοήματός της εκατό χρόνια μετά το κεντρικό συμβάν που τη γέννησε, τέτοιες εκδηλώσεις θα μπορούσαν να φιλοξενηθούν και στον δικό μας δήμο. Αλλά δεν υπάρχει: Στη Νέα Φιλαδέλφεια και στη Νέα Χαλκηδόνα του υποτιμημένου προσφυγικού συνοικισμού, ο κυρίαρχος λόγος για τη Μικρασία και την προσφυγιά, ως εμπειρία και ως ταυτότητα, βυθίζεται κάτω απ’ το βάρος του επιφανειακού φολκλόρ που απομένει όταν αφήσεις το πουκάμισο αδειανό απ’ την πραγματική ζωή και τα επίδικά της, όταν εγκαταλείψεις τους φυσικούς σου δεσμούς με τους ανθρώπους μέσα στον κοινωνικό χώρο.
π.
